Suriye’de Beşar Esad yönetiminin devrilmesinden sonra ortaya çıkan yeni belgeler, rejimin 2019-2021 yılları arasında yürüttüğü gizli bir operasyonun dehşet boyutlarını gözler önüne serdi. “Toprağı Taşıma” adı verilen bu operasyon kapsamında, rejim güçlerinin Qutayfah bölgesindeki toplu mezarlardan binlerce cesedi kamyonlarla Dhumair Çölü’ndeki yeni ve gizli gömü alanlarına taşıdığı belirlendi. Operasyonun amacı, savaş suçlarının izlerini yok ederek Esad rejiminin uluslararası imajını korumaktı.
Operasyonun Ayrıntıları
Reuters haber ajansının ulaştığı 13 tanık, incelenen belgeler ve uydu görüntüleri, operasyonun korkunç boyutlarını belgeler nitelikte. Suriye ordusu, 2019’dan 2021’e kadar haftada dört gece, Qutayfah’daki büyük toplu mezarlardan cesetleri kamyonlarla Dhumair Çölü’ndeki yeni gömü alanlarına taşıdı. Operasyon sırasında, kamyon şoförleri, tamirciler, buldozer operatörleri ve Esad’ın Cumhuriyet Muhafızları’ndan eski bir subay görev aldı. Tanıklar, taşınan cesetlerin neden olduğu “katlanılmaz koku” ve “ölüm sessizliği içinde yürütülen emir zinciri”ni anlatıyor.
Dhumair Çölü: Gizli Toplu Mezarlar
Uydu görüntüleri, Dhumair Çölü’nde yaklaşık 2 kilometre uzunluğunda 34 hendek bulunduğunu ortaya koyuyor. Uzmanlar, bu hendeklerde on binlerce insanın gömülü olabileceğini belirtiyor. Qutayfah, Esad rejiminin 2012 yılında savaşın erken döneminde askerler ve cezaevi mahkumlarını gömmeye başladığı bir bölge olarak biliniyor. 2014 yılında bir insan hakları aktivisti, bölgenin fotoğraflarını medyaya sızdırarak toplu mezarın varlığını kamuoyuna duyurmuştu.
Suriyeli insan hakları örgütleri, 160 binden fazla kişinin rejimin güvenlik aygıtında kaybolduğunu ve büyük bir kısmının toplu mezarlarda gömülü olduğunu tahmin ediyor. Bu rakamlar, rejimin insan hakları ihlallerinin boyutunu ve sistematik doğasını gözler önüne seriyor.
Operasyonun Amacı ve Rejimin Stratejisi
Cumhuriyet Muhafızları’ndan eski bir subay, “Toprağı Taşıma” planının 2018’in sonunda ortaya çıktığını belirtti. Esad, savaşta galibiyet ilan etmeye hazırlanırken uluslararası tanınırlığını yeniden kazanmak istiyordu. Ancak toplu mezarların varlığı ve savaş suçları iddiaları, bu hedefin önünde büyük bir engeldi. Kamyon şoförlerinden biri, “Komutanlar bize açıkça söyledi: Görev, kanıtları yok etmekti. Aksi takdirde kendinizi o çukurlarda bulurdunuz,” ifadelerini kullandı.
Bu açıklamalar, operasyonun sadece cesetleri taşımaktan ibaret olmadığını, aynı zamanda savaş suçlarının izlerini yok etmeyi amaçladığını ortaya koyuyor. Rejim, bu sayede hem uluslararası alanda baskıyı azaltmayı hem de kendi iç propaganda amaçlarını sürdürmeyi hedefliyordu.
Yeni Yönetim ve Adalet Arayışı
Esad, Aralık 2024’te iktidardan devrildikten sonra Suriye’yi terk etti. Yeni hükümet, ülkeyi yeniden inşa etme sürecinde hem adaleti sağlamak hem de kayıpların izini sürmek için çalışıyor. Suriye Acil Durum ve Afet Yönetimi Bakanı Raed el-Saleh, “Binlerce anne oğlunun, kadınlar eşlerinin, çocuklar babalarının mezarını bulmayı bekliyor. Bu yara kanamaya devam ediyor,” dedi.
Yeni kurulan “Kayıplar Ulusal Komisyonu”, kayıp kişilerin DNA kayıtlarını ve dijital arşivlerini oluşturmayı planlıyor. Ancak uzman eksikliği, sınırlı kaynaklar ve savaşın getirdiği altyapı eksiklikleri, sürecin önünde önemli engeller oluşturuyor. Komisyon, hem adaletin sağlanması hem de mağdurların ailelerine bilgi verilmesi için kapsamlı bir çalışma yürütmeyi hedefliyor.
Uluslararası Boyut ve İnsan Hakları Perspektifi
“Toprağı Taşıma” operasyonu, Esad rejiminin sistematik savaş suçlarını gizleme girişimi olarak değerlendiriliyor. Uluslararası insan hakları örgütleri, bu tür gizli operasyonların Suriye’deki insan hakları ihlallerinin boyutunu ve rejimin sorumluluğunu ortaya koyduğunu belirtiyor.
Uzmanlar, Dhumair Çölü ve benzeri alanlarda yapılacak kazı ve incelemelerin, savaş sırasında kaybolan on binlerce insanın akıbetini aydınlatmak açısından kritik öneme sahip olduğunu vurguluyor. Ayrıca bu çalışmalar, uluslararası mahkemelerde delil olarak kullanılabilecek ve Suriye’de toplumsal hafızanın yeniden inşasına katkı sağlayacak.
Önemli Notlar
Operasyon, 2019-2021 yılları arasında gizli ve sistematik bir şekilde yürütüldü.
Dhumair Çölü’nde 34 hendek bulundu ve on binlerce ceset gömülü olabileceği tahmin ediliyor.
Rejimin amacı, savaş suçlarının izlerini yok ederek uluslararası tanınırlığını korumaktı.
Yeni hükümet, kayıpların izini sürmek ve adaleti tesis etmek için çalışmalar yürütüyor.
Uluslararası insan hakları örgütleri, belgelenen bu operasyonu Suriye’deki sistematik ihlallerin bir kanıtı olarak değerlendiriyor.
