Demans veya bir başka ismiyle bunama, normal yaşlanmanın sonuçlarının ötesinde bilişsel işlevin bozulması olarak tanımlanıyor. Bunama, Dünya Sağlık Örgütü’ne (DSÖ) göre, tüm dünyada yaşlı insanlar arasında engelliliğin ve bağımlılığın ana nedenlerinden biri olarak görülüyor.
DSÖ, bunamanın dünya çapında yaklaşık 50 milyon insanı etkilediğini ve bu sayının 10 yıl içinde 82 milyona ve 30 yııl içinde 152 milyona çıkacağını belirtiyor. 60 yaşın üzerindeki genel nüfusun yüzde 5 ila 8’inin bir tür bunama yaşadığı tahmin edilmektedir.
Çoğu durumda, nörodejeneratif hastalıklar (sinir hücrelerinin kaybına yol açan) ilerleyici, yavaş ve sinsidir. Şu anda bir tedavi olmamasına rağmen, erken teşhis çok önemlidir. Ne kadar erken teşhis edilirse, etkilerini azaltan ve ilerlemesini yavaşlatan tedavilerin etkinliği o kadar büyük olur.
Bu nedenle en kısa sürede doktora gidebilmek için en erken belirtilerinin ne olduğunu bilmek iyi olacaktır.
BUNAMAYA BAĞLI BİRÇOK HASTALIK ORTAYA ÇIKABİLİYOR
Her şeyden önce, bunama veya demans teriminin, her biri farklı bir başlangıç resmine sahip birçok hastalığı kapsadığını bilmek önemlidir. Bu hastalıklardan en yaygın olanı, vakaların yüzde 60-70’ini oluşturan Alzheimer’dır.
Öte yandan bunama kavramı, bu hastalıkların hastaların artık normal yaşamlarını sürdüremeyecekleri kadar şiddetli bilişsel bir değişikliğe neden olduğu, sosyal yaşamlarında kısıtlamalara neden olduğu sorunun ileri durumu için kullanılır.
Şu anda nörolojide bunama veya demans teşhisinden çoğu zaman kaçınılmasının nedeni budur. Sorunun erken evreleri, hafif bilişsel bozukluk olarak bilinir. Kişinin normal bilişe sahip olmadığı ancak aynı zamanda günlük yaşamındaki karmaşık aktivitelerinde ilgili bir kısıtlamaya maruz kalmadığı dönem manasına gelir.
EN YAYGIN ERKEN BELİRTİLER
Dikkat edilmesi gereken uyarı işaretleri, hastanın önceki işlevsellik düzeyine göre bir kayıpa olması ve kişinin geçmişi ve kendine özgü özellikleri dikkate alındığında farklı olmasıdır.
İlk belirtilerin her zaman bilişsel işlevleri (hafıza, dil veya görsel-uzaysal yetenek bozukluğu) etkilediği düşünülse de, her durumda durum böyle değildir. Bazen belirtiler motor veya davranış bozuklukları olarak da ortaya çıkar.
İşte bunamanın erken evrelerinde en sık görülenden en az görülene doğru sıralanan yaygın belirtilerden bazıları:
Hafıza Sorunları
Her şeyden önce Alzheimer ile ilişkili en yaygın semptomdur ve daha önce de belirttiğimiz gibi tüm nörodejeneratif hastalık vakalarının yaklaşık üçte ikisini oluşturur.
Son günlük olayların anıları esas olarak etkilenir. Kişi, konuşmaları tekrarlar, verdiği sözleri unutur, nesneleri nereye bıraktığını bilemez vb. Ayrıca basit sorunları çözmekte (basit bir matematik hesabı gibi) veya basit ya da tanıdık işleri tamamlamakta zorlanır. Bu aksilikler giderek artar.
Karışıklıklar
Bir diğer sık görülen semptom, zaman ve mekanda kafa karışıklığıdır. Elbette hafıza sorunlarıyla yakından ilgili bir sorundur, çünkü örneğin hangi gün olduğunu belirleyememek veya sık sık ziyaret edilen bir yere yürüyerek veya arabayla gitmekte zorluk çekmektir. Genellikle hastanın kendisi bunların farkında değildir.
Dil Bozuklukları
Sık görülen dil bozuklukları, bazı kelimeleri farklı kelimelerle değiştirmek ve kendini ifade ederken kelime bulamama veya sürekli hatalı kullanmaktır. Bu hem konuşurken hem de yazarken olabilir. Aynı zamanda Alzheimer hastaları arasında yaygın bir erken semptomdur. Örneğin; ‘kalem’ yerine ‘yazı çubuğu’ gibi kullanımlar yapılabilir.
Davranış veya Kişilikteki Değişiklikler
Bilişsel bozulmaya dayalı olarak, o zamana kadar çekingen veya dürtüsel olmayan insanlar, bunama başlangıcının ardından bu duygulara kapılabilirler.Tam tersi de yaşanabilir. Hayatları boyunca açık ve dışa dönük olan hastalar daha kayıtsız, utangaç ve sessiz tavırlar sergilemeye başlayabilirler. Frontotemporal dejenerasyonu olan hastalarda en sık görülen semptom budur.
Motor Bozukluklar
Bunlar, Alzheimer’den sonra yetişkinlerde bunamanın ikinci önde gelen nedeni olan vasküler bunama yaşayan hastalarda en sık görülen erken belirtilerdir.
Motor bozukluklar, yürüme şeklinizdeki değişikliklerden, hareketleri gerçekleştirmede zorluklardan ve hatta Parkinson’un neden olduğu titremelerden oluşabilir.
Bu hastalık bazen, kas güçsüzlüğü veya vücudun bir tarafında geçici felç gibi inmeye benzer ani, hızla kötüleşen semptomlara neden olur.
Sanrılar ve Halüsinasyonlar
Delüzyonel bozukluklar ve görsel halüsinasyonlar Lewy cisimcikli demansın ilk belirtileri olabilir. Lewy cisimcikli demansı, üçüncü en yaygın nedeni bunama nedenidir. Bu hastalık, 2014 yılında ölen dünyaca ünlü aktör Robin Williams’ın sonra son yıllarda daha iyi bilinir hale geldi.
Bu hastalığın diğer olası erken uyarı işaretleri, uyku bozuklukları, uyuşukluk dönemleri, fiziksel hareketlerin yavaşlaması, tekrarlayan düşmeler veya bayılmadır. Semptomların çeşitliliği ve nedenlerin çokluğu, teşhisin gecikmesine neden olabilir.Ancak altmış yaşın üzerindeki birine yakın kişiler bu belirtilerden bazılarını tespit ederse, geçmelerine izin vermemelidirler: doktora ne kadar erken başvururlarsa, hastanın iyi bir yaşam kalitesini daha uzun süre sürdürme şansı o kadar artar.